MODEL JANUSZA KORCZAKA W PRAKTYCE SZKOLNEJ

MODEL JANUSZA KORCZAKA W PRAKTYCE SZKOLNEJ

Niniejsza publikacja jest wynikiem realizacji projektu Korczakowska Szkoła Marzeń inspiracją zmian w edukacji realizowanego w uczelni Korczaka - NdS-II/SN/0532/2023/01. Projekt dofinansowany ze środków Ministra Edukacji i Nauki w ramach programu Nauka dla Społeczeństwa II. Składa się ona z trzech części: teoretycznej, badawczej oraz praktycznej (katalog dobrych praktyk). Część teoretyczna została opracowana poprzez modyfikację treści zawartych w broszurze Dziecko w centrum uwagi. Model pedagogiki korczakowskiej pod red. Mirosława Grewińskiego, prof. UK, dr Joanny Lizut, którego autorami są: Elżbieta Czeniakowska, dr Beata Głodzik, dr Roman Grzejszczak, Ilona Nitichoruk-Piekarz, dr Jolanta Nowosielska, dr Adam Nyckowski, Joanna Sikorska, Paweł Rabiej. Autorami aktualnej wersji publikacji Model pedagogiki Korczaka w praktyce szkolnej z rewizją treści teoretycznych są: dr hab. Barbara Skałbania i dr Jolanta Nowosielska z Uczelni Korczaka. W części badawczej wykorzystano materiał pozyskany w wyniku ankiet, rozmów i fokusów realizowanych w grupie nauczycieli korczakowskich szkół marzeń w Warszawie, Olsztynie i Katowicach przy zaangażowaniu członków zespołu projektowego i nauczycieli szkół korczakowskaich. Moderatorami wywiadów fokusowych byli: dr Adam Nyckowski, dr Jolanta Nowosielska i mgr Katarzyna Kania. Dobre praktyki opracowano w oparciu o materiał pozyskany od dyrektorów szkół korczakowskich w ramach realziacji projektu. Edukacja od zawsze potrzebowała inspiracji prowadzących do zmian. Koncepcje filozoficzne i pedagogiczne stanowią bazę dla analiz praktyki i wyznaczają wektory działań nakierowanych na poprawę jakości funkcjonowania systemu edukacyjnego. Nurty Nowego Wychowania, zwrot ku orientacji humanistycznej z kluczowymi hasłami podmiotowości, dialogiczności i relacyjności stały się fundamentem w budowaniu współczesnego nauczania i wychowania. Jednym z pionierów tych zmian jest Janusz Korczak, który mocno akcentował prawa dziecka i stawał w jego obronie. Korczak to nie tylko propagator idei pedagogicznej, ale zaangażowany pedagog/ wychowawca, który podpowiada jak skutecznie wychowywać dziecko bez opresjii, przymusu i surowej dyscypliny. To spolegliwy opiekun, który czuje, rozumie, wspiera i prowadzi dziecko w świat dorosłych z zachowaniem i poszanowaniem jego autonomii i możliwości doświadczania świata. Koncepcja Korczaka ukazuje pełnię człowieka dostrzeganego w małym dziecku, jego wartość jako Osoby. Poznanie założeń pedagogiki Korczaka wzbogaca rzeczywistość edukacyjną o rozwiązania, które są siłą sprawczą rozwoju młodych ludzi opartą o szacunek i uznanie ich podmiotowości. To wyzwanie dla przyszłości edukacji, remedium na dylematy pedagogiczne i wątpliwości odnoszące się do aksjologii. Istota sukcesu tkwi w zmianie myślenia o roli nauczyciela i redefiniowaniu osoby dziecka. Niniejsza publikacja obrazuje funkcjonowanie szkół korczakowskich w odniesieniu do opracowanych teoretycznie sześciu filarów koncepcji pedagogicznej Janusza Korczaka.

Publikacja została sfinansowana ze środków Ministra Edukacji i Nauki w ramach projektu Nauka dla Społeczeństwa II ( NdS-II/SN/0532/2023/01) Jolanta Nowosielska  Barbara Skałbania _

Korczakowska Szkoła Marzeń – Podstawówka Korczaka – należy do Grupy Edukacyjnej Uczelni Korczaka w Warszawie. Uczelnia Korczaka – Akademia Nauk Stosowanych jako jedyna wyższa uczelnia prowadzi własne szkoły podstawowe, licea ogólnokształcące i poradnie psychologiczno -pedagogiczne. PRZEDE WSZYSTKIM NALEŹY UCZYĆ DZIECKO PATRZEĆ, ROZUMOWAĆ I KOCHAĆ, DOPIERO POTEM UCZY SIĘ JE CZYTAĆ „NALEŻY NAUCZYĆ MŁODZIEŃCA CHCIEĆ I MÓC DZIAŁAĆ, A NIE TYLKO WIELE WIEDZIEĆ I UMIEĆ.” - JANUSZ KORCZAK Źródło: z zasobów Korczakowskiej Szkoły Marzeń w Warszawie

4 ︴ WSTĘP ● PROF. MIROSŁAW GREWIŃSKI WSŁUCHAJMY SIĘ W IDEE PEDAGOGICZNE JANUSZA KORCZAKA, BY POPRAWIĆ EDUKACJĘ I WYCHOWANIE. Pozwalać na wszystko, czy zabraniać? W pierwszym przypadku wychowamy dziecko na znudzonego tyrana, w drugim – znudzonego niewolnika. Zgodnie z filozofią wychowania dziecka Janusza Korczaka najważniejszy w całym procesie jest szacunek do potrzeb, pragnień, własnego zdania i swoistej wolności. Ten wybitny pedagog, lekarz, pisarz i działacz społeczny już sto lat temu rewolucjonizował myślenie o dziecku, dając mu prawo do odczuwania, decydowania i doświadczania. Nie dawał rad czy gotowych rozwiązań, ale podpowiadał i proponował sposoby wychowania dojrzałego, wrażliwego i mądrego człowieka. Społeczeństwo nie do końca respektuje prawa należne dzieciom. Zbyt często dzieci są spostrzegane jako osoby zależne od dorosłych i zbyt słabe. Bo jak pozwolić, by dziecko decydowało o sobie? Jak zrobić to mądrze, szanując podejmowane działania i decyzje, skoro często wskazywanych przez Janusza Korczaka praw należnym dzieciom nie potrafimy przyznać sobie samym? Można to zrobić wsłuchując się w głos Janusza Korczaka, prekursora zmian w myśli pedagogicznej. Uczelnia Korczaka jest związana z nim w szczególny sposób. Stary Doktor jest naszym patronem, a myśli, które wprowadził w wychowaniu, inspirują również nas i naszych absolwentów. Uczelnia Korczaka, w ramach swojej działalności, prowadzi w Warszawie, Olsztynie i Katowicach „Korczakowskie Szkoły Marzeń”. To sieć alternatywnych szkół podstawowych, prowadzonych w oparciu o nowoczesne, progresywne metody wychowania.

5 ︴ ❯❯❯ WSTĘP ● PROF. MIROSŁAW GREWIŃSKI W „Korczakowskich Szkołach Marzeń” wypracowano swoiste zasady nauczania i wychowania w oparciu o wskazówki tego wielkiego pedagoga, a także codzienne doświadczenie nauczycieli w pracy z dziećmi. W szkołach tych dzieci rozwijają się w swoim tempie i rytmie, z uwzględnieniem indywidualnych zainteresowań i ukierunkowaniem na odkrywanie osobistych pasji. Zgodnie z zasadą Korczaka dorośli – nauczyciele – są dla nich przewodnikami, którzy inspirują i wspierają w podejmowaniu decyzji oraz przejmowaniu odpowiedzialności za własna naukę. Realizujące korczakowskie ideały szkoły poszukują równowagi między światem przyrody i technologią, przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. Dążą także do balansu między nieskrępowaną zabawą a wysiłkiem edukacyjnym. To efekt inspiracji, które współczesne wychowanie zawdzięcza praktyce pedagogicznej Janusza Korczaka. Wiele mówi się dzisiaj o potrzebie zmian w edukacji, bardziej elastycznym programie nauczania, ale też większej relacyjności w kontakcie nauczyciel-uczeń. Istnieje potrzeba rozwijania u uczniów wielu umiejętności społecznych, m.in. współpracy, pracy zespołowej, myślenia krytycznego, kreatywności oraz skutecznej komunikacji i porozumienia się bez przemocy. Publikacja, którą oddajemy w Państwa ręce stanowić będzie nie tylko kanwę do działań naukowych i edukacyjnych przyszłych i obecnych pedagogów, ale i przewodnik dla rodziców, którzy w trudnej rzeczywistości szukają narzędzi do mądrego wspierania swoich dzieci w rozwoju i wychowaniu. prof. Mirosław Grewiński Rektor Uczelni Korczaka

CZEŚĆ I 7-35 JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA Rozdział I 8-12 KORCZAK KREATOREM NOWEGO WYCHOWANIA Biografia Korczaka jako źródło inspiracji Rozdział II 13-16 DZIECKO I DZIECIŃSTWO W POGLĄDACH STAREGO DOKTORA Jak mądrze wychować dziecko? Rozdział III 17-20 HOLISTYCZNE PODEJŚCIE DO WYCHOWANIA Co prowadzi do sukcesu wychowawczego? Rozdział IV 21-23 WIZERUNEK KORCZAKOWSKIEGO WYCHOWAWCY Kim jest spolegliwy opiekun? Rozdział V 24-26 KIERUNEK ZMIAN W EDUKACJI Co proponuje Korczak współczesnej szkole? Rozdział VI 27-30 FILARY KORCZAKOWSKIEJ SZKOŁY MARZEŃ W kierunku szkoły innowacyjnej Rozdział VII 31-32 IDEE DLA PASJONATÓW EDUKACJI Książki Janusza Korczaka, po które warto sięgnąć 33-35 ZAMIAST ZAKOŃCZENIA- SLÓW KILKA O JANUSZU KORCZAKU CZEŚĆ II 36-54 WYBRANE WYNIKI BADAŃ PROJEKTOWYCH CZEŚĆ III 55-92 DOBRE PRAKTYKI W SZKOŁACH KORCZAKOWSKICH Projekt graficzny / Skład i łamanie: EDUNEWS Sp. z o.o., ul. Twarda 18, 00-105 Warszawa ● kontakt@edu-news.pl Nakład: 1000 egz. ● Druk: Ragus Solutions, ul. Letniskowa 4, 08-440 Pilawa ● www.ragus.pl Zdjęcia: Dreamstime.com ● Korczakwskie Szkoły Marzeń w Warszawie, Olsztynie i Katowicach SPIS TREŚCI

7 ︴ ❯❯❯ CZĘŚĆ I JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA Źródło: z zasobów Korczakowskiej Szkoły Marzeń

8 ︴ CZĘŚĆ I ● JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA KORCZAK KREATOREM NOWEGO WYCHOWANIA BIOGRAFIA KORCZAKA JAKO ŹRÓDŁO INSPIRACJI Janusz Korczak wzbogacił pedagogikę o idee wychowania, w centrum których sytuuje dziecko i jego relacje ze światem. Sprawy dzieci stanowiły sens jego życia i cel działalności filozoficzno-pedagogicznej. To podmiot codziennej refleksji pedagoga.

9 ︴ ❯❯❯ JANUSZ KORCZAK, Lekarz, pisarz, publicysta, wychowawca młodzieży. Prekursor nowoczesnego wychowania i praw dziecka. Autor kilkunastu książek o wychowaniu. Rok 2012 był w Polsce Rokiem Korczaka. W 2018 r. odznaczony pośmiertnie przez Prezydenta RP Orderem Orła Białego. Mimo upływu prawie 100 lat od ukazania się książki Prawo dziecka do szacunku, osoba Starego Doktora i jej idee pedagogiczne są ciągle aktualne, stanowią inspirację dla nauczycieli i praktyki pedagogicznej. Niezwykła biografia wielkiego pedagoga, filozofa i lekarza, oparta na uniwersalnych wartościach, jest bazą dla nowej filozofii wychowania i podpowiedzią na znane pytanie: Jak wychowywać? Janusz Korczak urodził się jako Henryk Goldszmit w zasymilowanej rodzinie żydowskiej i wychował w duchu haseł pozytywizmu: kulcie wiedzy naukowej i pracy organicznej. Po ukończeniu gimnazjum i studiów medycznych pracował przez wiele lat jako pediatra w warszawskim szpitalu. Swoją wiedzę o nowoczesnej pediatrii oraz funkcjonowaniu placówek opiekuńczych dla dzieci pogłębiał w klinikach i placówkach opiekuńczych w Berlinie i Paryżu. Równocześnie wiele pisał o społeczeństwie i wychowaniu – to swojemu literackiemu pseudonimowi zawdzięcza nazwisko, pod którym stał się powszechnie znany. Spod pióra Janusza Korczaka wyszły czytane do dziś przez dzieci książki „Król Maciuś Pierwszy” i „Kajtuś Czarodziej”, opowiadania, teksty publicystyczne i naukowe. Z pasją i talentem uprawiał radiową publicystkę dla dzieci: w latach 30 XX w. jako „Stary Doktor” prowadził niezapomniane „radiowe gadaninki” – audycje o dzieciach i ich sprawach. Przede wszystkim był jednak wychowawcą, zajmującym się na co dzień pracą z dziećmi z żydowskich i polskich sierocińców, pozbawionymi rodzin i dachu nad głową. Od 1912 r., przez ponad 30 lat, aż do ostatnich dni życia, prowadził wraz ze Stefanią Wilczyńską „Dom Sierot” dla dzieci żydowskich w Warszawie. Był również wraz z Maryną ROZDZIAŁ I ● KORCZAK KREATOREM NOWEGO WYCHOWANIA

10 ︴ CZĘŚĆ I ● JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA Falską współzałożycielem „Naszego Domu”, sierocińca i zakładu wychowawczego dla dzieci polskich. Wobu tych placówkach przez ponad dwie dekady rozwijał swoją oryginalną myśl i praktykę wychowawczą. Każda z tych życiowych ról formowała w jakiś sposób korczakowskie idee i metody działania. Temperament i zdolności literackie kierowały go ku działalności wychowawczej. „Pisarz powinien mieć nie tylko ambicje poznawania, lecz i leczenia dusz ludzkich, powinien być wychowawcą, jak na przykład Prus, żeby zaś być wychowawcą, trzeba być diagnostą” – stwierdzał. Zawód lekarza nauczył go właśnie diagnozowania, obserwacji, empatii, cierpliwości i poprzedzania swoich wniosków badaniami. „Wszędzie musi być dokładne badanie, zanim postawi się jakiś wniosek – i wszystko polega na tym, żeby leczyć” – pisał. Społeczna wrażliwość i społecznikowska pasja kazały mu jednak widzieć swoje zadanie i cel szerzej niż tylko w leczeniu chorych dzieci. Chciał także uzdrawiać społeczność, poprawiać los sierot, wychowywać dzieci do dobrego życia. Wolnomularskie idee podpowiadały Korczakowi, by traktować życie jako drogę do samodoskonalenia, poszukiwania wewnętrznej równowagi i zgody ze światem. Uważał, że szczęśliwe życie jest sensem życia i powołania każdej istoty ludzkiej, a każdy człowiek może odkryć w sobie dobro. Był idealistą – i wiarę w możliwości człowieka starał się zaszczepić także swoim wychowankom. Pisarskie i radiowe doświadczenia nauczyły z kolei Korczaka znakomicie operować słowem. Doceniał jego rolę i potrafił je wykorzystać (m.in. tworząc dziecięce pismo „Mały Przegląd”). Posługiwał się w swojej działalności literackiej i pedagogicznej barwnymi opowieściami, emocjami, humorem, groteską, satyrą. Potrafił dotrzeć do dzieci i doroKORCZAK PODPORZĄDKOWAŁ WYCHOWANIU NAJMŁODSZYCH WSZYSTKIE SWOJE ŻYCIOWE ROLE – LEKARZA, PEDAGOGA I PISARZA

11 ︴ ❯❯❯ słych, przekładając swoje idee na przystępne i chwytliwe hasła. Także do swoich wychowanków trafiał przez słowo i komunikację, rozmowę i dialog – najważniejsze narzędzia jakimi dysponuje pedagog. Korczak był wyjątkową postacią na tle swojej epoki, fascynującą również dzisiaj. Osobowością nietuzinkową, wszechstronną, o szerokich zainteresowaniach i horyzontach. Był humanistą, który wywierał na współczesnych olbrzymie wrażenie swoją pasją i miłością do dzieci. Jego pracę wychowawczą, temperament pedagoga i społecznika oraz poświęcenie i unikatowe metody doceniono już za życia, choć nie zawsze były właściwie oraz w pełni rozumiane. Jego pomysły zdecydowanie wyprzedzały epokę. Ci, którzy znali osobiście Starego Doktora oraz twórcy jego licznych biografii radzą jednak, by widzieć w nim nie tylko przesłodzoną, pomnikową legendę i zbiór wszelkich pedagogicznych cnót. Korczak był „pełnym człowiekiem”, który miał na wskroś ludzkie cechy i nie był wolny od rozterek, emocji i wątpliwości. ROZDZIAŁ I ● KORCZAK KREATOREM NOWEGO WYCHOWANIA „W rzeczywistości był gniewny, apodyktyczny, gwałtowny, przekorny, często arogancki, a zarazem nieśmiały, pełen kompleksów, wycofany i niezadowolony z siebie, z życia” – zauważa Joanna Olczak- -Ronikier w książce „Korczak. Próba biografii”. W momencie najważniejszej próby pozostał jednak wierny wartościom, których nauczał – solidarności, przyzwoitości oraz miłości do podopiecznych. W czasie wojny pozostał z dziećmi ze swojego sierocińca w getcie, choć proponowano mu wyjście na aryjską stronę. Na początku sierpnia 1942 r. poszedł ze swoimi wychowankami na Umschlagplatz, a stamtąd – na śmierć w Treblince. Trudno o bardziej wymowne świadectwo wierności wychowawcy – „spolegliwego opiekuna” swoim ideałom i swoim podopiecznym. PASJĄ KORCZAKA BYŁO WYCHOWANIE I POMAGANIE NAJMŁODSZYM

12 ︴ CZĘŚĆ I ● JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA Jako pedagog Janusz Korczak nie stworzył wyraźnie zarysowanej metody edukacyjnej czy metody wychowawczej. Wskazał jednak ścieżki, którymi powinni podążać wychowawcy, wartości i zasady, jakimi powinni się kierować Była to oryginalna, liberalna, polska wizja „szkoły wychowania”, sięgająca do koncepcji odpowiedzialności człowieka za siebie i swój rozwój. Wytyczonymi przez Korczaka ścieżkami podąża dzisiaj wielu wychowawców na całym świecie. Jego idee i praktyczne pomysły są analizowane przez pedagogów, naukowców i obrońców praw dziecka na różnych kontynentach oraz tłumaczone na wiele języków. Inspirują rodziców, wychowawców, ekspertów. Większość idei, które Korczak głosił – takie jak zasada godności dziecka, jego praw, dialogu jako metody wychowawczej, podążania za dzieckiem czy samorządności instytucji wychowawczych – jest dziś tak oczywista, że nie zawsze pamięta się, kto jest ich autorem. Ale to właśnie Janusz Korczak, jako jeden z pierwszych europejskich pedagogów, mówił głośno o prawach dzieci. Wychowaniu przez przymus przeciwstawiał wychowanie przez szacunek, wolność i dialog, które ma pobudzać osobowość i charakter. Był w wielu obszarach prekursorem, a w wielu także wizjonerem. Wskazywał na to, czego inni jeszcze nie przeczuwali, podpowiadał nowe sposoby myślenia, pokazywał nowe kierunki działania. Korczak wierzył w dobro ludzkiej natury, uznawał podstawowe wartości i uważał, że poprzez wychowanie należy te wartości odkrywać w dziecku. Ta wiara w człowieka i hołdowanie wartościom decydują o ponadczasowości poglądów i potrzebie ich praktykowania, zwłaszcza współcześnie, w czasach zwiększonego ryzyka i dużej ambiwalencji. PRZEŁOMOWE KORCZAKOWSKIE IDEE WYCHOWAWCZE W PIGUŁCE  Szacunek dla dziecka jako człowieka, katalog praw dziecka  Indywidualne podejście do dziecka, poszukiwanie syntezy wiedzy o nim  Założenie, że dziecko rozwija się przez własną aktywność (samorozwój)  Dialog i partnerstwo w procesie uczenia się i wychowania  Podmiotowość wychowanka i wychowawcy  Rozwijanie dziecięcej samorządności i współodpowiedzialności  Elastyczne techniki działań pedagogicznych  Koncepcja wychowawcy jako „spolegliwego opiekuna”  Współpraca między ogniwami wychowania: rodziną, szkołą, instytucjami DZIECKO CHCE BYĆ DOBRE. JEŚLI NIE UMIE – NAUCZ. JEŚLI NIE WIE – WYTŁUMACZ. JEŚLI NIE MOŻE – POMÓŻ.

13 ︴ ❯❯❯ ROZDZIAŁ II ● DZIECKO I DZIECIŃSTWO W POGLĄDACH STAREGO DOKTORA DZIECKO I DZIECIŃSTWO W POGLĄDACH STAREGO DOKTORA JAK MĄDRZE WYCHOWAĆ DZIECKO? Janusz Korczak dostrzegał w każdym dziecku osobę ludzką, która inaczej postrzega i przeżywa świat. Domagał się, aby szanować godność dziecka i traktować go podmiotowo.

14 ︴ CZĘŚĆ I ● JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA KORCZAK PRZEŁAMAŁ TRADYCYJNY NURT MYŚLENIA O DZIECKU I JEGO WYCHOWANIU. W JEGO KONCEPCJI WYCHOWANIA NAJWAŻNIEJSZA JEST WEWNĘTRZNA WOLNOŚĆ DZIECKA I JEGO PRAWA Korczak był żarliwym trybunem spraw dzieci. Postulował równouprawnienie dzieci i dorosłych uważając dziecko za pełnowartościowego człowieka. Te poglądy były trudne do zaakceptowania na początku XX wieku. Według Starego Doktora dziecko ma swoja autonomię i jest człowiekiem, który ma swoją osobowość, swoje emocje, swoje potrzeby i możliwości rozwoju. Przysługuje jej zatem szacunek taki sam, jakim obdarzamy osoby dorosłe. Przy czym dorośli (rodzice i całe społeczeństwo) odpowiadają za opiekę i wychowanie dzieci. Jednym z ważnych postulatów było to, aby dziecko traktować z miłością i uwagą uwzględniając pełnię jego praw w tym prawo do wolności. Pełny katalog praw dziecka Korczak sformułował w publikacji Prawo dziecka do szacunku. Dziecko ma prawo do miłości, opieki, sprawiedliwości, rozwoju, a także do poważania. Dziecko nie powinno być poniżane, upokarzane, zawstydzane czy wykorzystywane. Korczakowski katalog dziecięcych praw obejmuje również prawo do zabawy, własności, posiadania własnych tajemnic, do samostanowienia o sobie, pracy, sprawiedliwości, a także prawo do dnia dzisiejszego (korzystania z dzieciństwa). Uważał, że dzieci trzeba traktować tak, jak dorosłych – poważnie, po partnersku, z szacunkiem dla wszystkiego, co jest dla nich ważne. Tłumaczył, że dziecko ma prawo być sobą – takim, jakim jest. Zachęcał wychowawców do poznawania jego natury. W książce „Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie” sięgał do lekarskich doświadczeń z I wojny światowej, podpowiadając rodzicom i wychowawcom, jak patrzeć na dziecko, by dostrzec i zrozumieć jego potrzeby. Postulował, by je poznawać, dążyć do zrozumienia zachowania i charakteru. Z relacji o Korczaku wiadomo, że sam rozwinął ogromną umiejętność uczuciowego utożsamiania się z dziecŹródło: z zasobów Korczakowskiej Szkoły Marzeń

15 ︴ ❯❯❯ ROZDZIAŁ II ● DZIECKO I DZIECIŃSTWO W POGLĄDACH STAREGO DOKTORA kiem, dzięki uważnemu odczytywania jego emocji i przeżyć. W pewnym sensie można nazwać Korczaka „etnografem dzieciństwa”. Uważał, że świat każdego dziecka jest swoisty, specyficzny, indywidualny. Namawiał w wychowywaniu do „podążania za dzieckiem”. Radził rodzicom i opiekunom: „Przyglądaj się dzieciom wówczas, gdy sobą być mogą. Przyglądaj się, nie żądaj. Bo nie zmusisz żywego, zaczepnego dziecka, by było skupione i ciche; nieufne i chmurne nie stanie się szczerym i wylewnym; ambitne i oporne nie będzie łagodnym i uległym”. Podkreślał, że rozwój dziecka zależy od niego samego – że rozwijać może się tak naprawdę tylko z własnej inicjatywy. Ze wsparciem rodziców i wychowawców, ale dzięki swojej wewnętrznej pracy. NIE MA DZIECI – SĄ LUDZIE, ALE O INNEJ SKALI POJĘĆ, INNYM ZASOBIE DOŚWIADCZENIA, INNYCH POGLĄDACH, INNEJ GRZE UCZUĆ. OD SZACUNKU DO RADOŚCI Z DZIECIŃSTWA Prawo do szacunku. Szacunek dla dziecka – człowieka i indywidualne podejście. Prawo do niewiedzy. Dla małego dziecka świat jest nieznany, nie wszystko jest jasne. Stąd potrzebne są wyrozumiałość i cierpliwość wobec niekończących się pytań dzieci. Prawo do niepowodzeń, łez i błędów. Dziecko ma prawo do gniewu i złości, niepowodzeń i błędów. To droga uczenia się odpowiedzialnego życia. Prawo do własności. Rodzice i nauczyciele powinni je szanować. Prawo do tajemnicy. Każdy człowiek ma swoje tajemnice – należy je szanować także u dzieci. To uczy, że są sprawy, o których nie mówi się wszystkim. Prawo do radości. Dziecko powinno wychowywać się w miłej i radosnej atmosferze. Prawo do wypowiadania swoich myśli i uczuć. Dziecko ma prawo do wyrażania własnych poglądów i uczuć, tych pozytywnych i tych negatywnych. Prawo do dnia dzisiejszego. Dla dziecka liczy się teraźniejszość, bieżąca chwila, a nie przyszłość ani przeszłość. Ma prawo do przeżywania swojego dzieciństwa.

16 ︴ CZĘŚĆ I ● JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA Dziecko startuje z nieporównywalnie gorszej pozycji, niż ta, w której znajduje się człowiek dorosły” – zauważał Korczak. Ta asymetria to zobowiązanie dla rodziców i opiekunów. Stąd postulat bezwarunkowej miłości ochrony dziecka, i żądanie, by zapewnić mu szczęśliwe i sprzyjające rozwojowi dzieciństwo. Wynikały one z osobistych doświadczeń Starego Doktora i znaczenia, jakie miał dom rodzinny w kształtowaniu jego charakteru. Wskazywał na kluczową rolę rodziny, najbliższego i najważniejszego dla dziecka środowiska wychowawczego. Obowiązek opieki nad dzieckiem i wspierania go rozszerzył jednak na całą społeczność. Propozycja Korczaka w zakresie poznania i zrozumienia dziecka była nowatorska. Wcześniej kultura i system wychowawczy traktowały dziecko w sposób marginalny i mało znaczący. Korczak postawił jego godność i potrzeby na pierwszym miejscu. Z tego założenia wyprowadził kolejne zasady, gwarantujące dziecku prawo do rozwoju dzięki własnej aktywności oraz partnerskie, zwrotne zasady relacji wychowawca – wychowanek. Koncepcja oparcia działań wychowawczych na wewnętrznej wolności dziecka była przełomem. Postulat ten mógł wynikać również z negatywnych doświadczeń Starego Doktora z dzieciństwa. Szkołę początkową wspominał jako miejsce przemocy, pamięciowego systemu nauczania, zimnych i surowych relacji wychowawców z dziećmi. Chciał więc stworzyć „szkołę życia”, która nie niszczy charakteru, a rozwija mądrego, dojrzałego, szlachetnego człowieka. Dziś prawa dziecka należą do szeroko rozumianego katalogu praw człowieka i praw obywatelskich. Od 1989 r. obowiązuje w Polsce Konwencja o Prawach Dziecka, a państwo ma systemowe narzędzia, by dbać o bezpieczeństwo najmłodszych oraz wspierać ich rozwój. Mimo tego, prawa dzieci są ciągle naruszane lub ograniczane. Dzieci doświadczają przymusu, przemocy, poniżania; lekceważenia czy zwykłego braku zainteresowania. Korczakowski postulat bezwarunkowej miłości i ochrony praw dziecka, zapewniania mu wolności i szacunku pozostaje więc nadal aktualny – i wymaga nieustannie przypominania. DZIECKO JEST CUDZOZIEMCEM, NIE ROZUMIE JĘZYKA, NIE ZNA KIERUNKU ULIC, NIE ZNA PRAW I ZWYCZAJÓW. POTRZEBNY PRZEWODNIK, KTÓRY GRZECZNIE ODPOWIE NA PYTANIE. KORCZAKOWSKI MODEL WYCHOWANIA PODKREŚLA PRAWO DZIECKA DO NAUKI, ODPOCZYNKU, ROZRYWKI, KSIĄŻKI, WŁASNEJ PRZESTRZENI ŻYCIOWEJ.

17 ︴ ❯❯❯ ROZDZIAŁ III ● HOLISTYCZNE PODEJŚCIE DO WYCHOWANIA HOLISTYCZNE PODEJŚCIE DO WYCHOWANIA CO PROWADZI DO SUKCESU WYCHOWAWCZEGO? Model wychowawczy Korczaka pozwala na samorozwój, pozbawiony jest presji i przymusu, opiera się na odpowiedzialności i wyborze. Nie ma w nim surowej dyscypliny i ograniczania praw dziecka.

18 ︴ CZĘŚĆ I ● JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA KORCZAKOWSKIE CREDO TO WYCHOWANIE PRZEZ WOLNOŚĆ I ODPOWIEDZIALNOŚĆ, POZWALAJĄCE ODKRYĆ I PEŁNIEJ PRZEŻYĆ SENS SWOJEGO ŻYCIA. Uznając, że dziecko już jest człowiekiem, Korczak postawił je jako podmiot w centrum procesu wychowawczego. Koncentracja na dziecku a nie na instytucji to swoista rewolucja w postrzeganiu wychowania. Wieloletnie myślenie „jak ulepszyć dziecko” czy „uformować dorosłego” zastąpiła refleksja, jak pomóc dziecku w stawaniu się dorosłym. Formowanie człowieka zastąpił proces wspomagania i samorozwoju, stąd negacja wobec odgórnie narzuconych zasad tradycyjnego wychowania. Korczak inaczej pojmował wychowanie, stąd krytyka świata źle urządzonego, w którym nie ma miejsca dla dziecka i jego spraw. Uważał on, że „wychowywać- znaczy chować, chronić ukrywać przed krzywdą i szkodą, zabezpieczyć”. Wychowanie utożsamiał z rozwojem, stąd postulat, aby wszelkie działania wychowawcze nakierowane były na identyfikowanie i wzmacnianie w dziecku tego, co w nim najlepsze. Mniej ważne są braki i deficyty, a uwaga wychowawcy winna być skupiona na ukazaniu dziecku jego możliwości samorozwoju oraz twórczego działania. Podobnie jak wielu zwolenników progresywnego wychowania, Korczak był przeciwnikiem opresyjnego, sztywnego systemu XIX-wiecznej szkoły. W powieści „Dziecko salonu” (wyd. 1906) zapamiętale atakował egoizm, snobizm i mieszczańskie przesądy wychowawcze rodziców i wychowawców. Wskazywał na potrzebę reformy wychowania i poszukiwania lepszych jego form. Zarazem z dużym sceptycyzmem podchodził do wszelkich „jedynie skutecznych praw” w wychowaniu. Zalecał raczej ostrożność i otwartość na różne podejścia. Myśl pedagogiczna Starego Doktora dojrzewała przez dekady. Śledził nurty „nowego wychowania” Źródło: z zasobów Korczakowskiej Szkoły Marzeń

19 ︴ ❯❯❯ ROZDZIAŁ III ● HOLISTYCZNE PODEJŚCIE DO WYCHOWANIA w Europie i Stanach Zjednoczonych i inspirował się nimi (patrz ramka). Znał poglądy i metody wychowawcze wprowadzane przez m.in. Johanna Pestalozziego, Lwa Tołstoja, Celestyna Freineta, Friedricha Fröbla, Marię Grzegorzewską czy Marię Montessori („metoda Montessori”). Niektórych współczesnych sobie europejskich reformatorów pedagogii poznał osobiście, zapraszał ich do Polski. Jego podejście do wychowania ma jednak bardziej holistyczny charakter. Tworzą go następujące założenia:  Dziecko jest podmiotem, a nie przedmiotem wychowania: jest „słońcem”, wokół którego realizuje się proces wychowawczy.  Wychowanie nie jest procesem „formowania przyszłego człowieka” według z góry przyjętego wzoru. Jest relacją – kontaktem z człowiekiem już istniejącym, równym dorosłym, wartością swego człowieczeństwa, swoistą „umową” między dwiema osobami.  Dziecko odgrywa olbrzymią rolę w swoim rozwoju, i jest za niego odpowiedzialne. Stąd najbardziej istotne jest dążenie do samorozwoju, stwarzanie dziecku przestrzeni do rozwijania jego talentów i umiejętności. Metody wychowawcze powinny respektować potrzeby i dążenia dziecka, a zarazem skłaniać je do odpowiedzialności i do pracy nad sobą.  Wychowywanie wymaga indywidualnego podejścia do dziecka, bo wszystkie dzieci – tak jak dorośli – różnią się od siebie. Dlatego, zamiast jednego wzorca edukacji trzeba stosować metody odpowiednie dla osobowości danego dziecka.  Relacja jest istotą procesu wychowania. Powinien on być oparty o partnerskie relacje pomiędzy wychowawcą a wychowankiem. Obie strony na siebie wpływają, uczą się siebie nawzajem.  Szukanie właściwej metody wychowawczej to szukanie języka i dróg porozumienia z dzieckiem. Także przez pozwolenie na przeżywanie pełnego spektrum emocji.  Bardzo ważne jest budowanie „języka porozumienia” – komunikacji bez przemocy, która dostrzega racje i emocje drugiej strony, unika zaś konfrontacji, przekrzykiwania się, obrażania, walki o to kto ma rację. Edukacja nie może niszczyć w młodym człowieku fantazji czy przyćmiewać jego pasji poprzez nadmiar obowiązków dydaktycznych. Zabawa, radość, gra są ważnymi elementami wychowania. Wychowawca w praktyce edukacyjnej powinien próbować różnych podejść, poszukiwać własnych dróg, podchodzić elastycznie, odrzucać „wychowawcze dogmaty” i potoczne opinie.  Ważnym elementem wychowania jest rozwijanie u wychowanków wrażliwości, pasji, uzdolnień. Ważne jest wychowanie przez kulturę, twórczość, sztukę, poprzez wyrażanie siebie.  W procesie socjalizacji istotne znaczenie ma system zachęt i trzy zasady pedagogiczne: współgospodarzenie, współzarządzanie, wykorzystanie w wychowaniu opinii wspólnoty.  Wielokulturowość sprzyja lepszemu wychowaniu i rozwijaniu osobowości. Dlatego ważny jest szacunek dla różnorodności oraz rozwijanie tolerancji wobec różnych odrębności i tradycji. TO JEDEN Z NAJZŁOŚLIWSZYCH BŁĘDÓW SĄDZIĆ, ŻE PEDAGOGIKA JEST NAUKĄ O DZIECKU, A NIE - O CZŁOWIEKU.

20 ︴ CZĘŚĆ I ● JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA Filozofia wychowania przez wolność, odpowiedzialność i samorozwój stawia Janusza Korczaka w gronie najwybitniejszych innowatorów pedagogiki na miarę nie tylko polską, ale europejską. Stworzył własne, unikatowe podejście. Nie skupił się na metodyce wychowania (jak np. Maria Montessori), nie ograniczał się też do jednego nurtu myślenia (np. behawioryzmu), odrzucał dogmatykę i wąskie traktowanie dziecka i jego edukacji. Skupił się na istocie wychowywania i na drogowskazach dla wychowawców. Wskazał cele dobrego wychowania, zostawiając pedagogom swobodę wyboru metod. Źródła filozofii pedagogicznej Korczaka tkwią głęboko w myśli i dorobku europejskiego humanizmu i z nich czerpią. Znajdziemy w niej echa sokratejskiej metody dialogu, nawiązania do ateńskiego ideału „człowieka – obywatela”, ducha renesansowych akademii i gimnazjów, żydowski szacunek dla słowa, reformizm oświecenia, idee pozytywistycznego zaangażowania i wychowania oraz inspiracje z innych kultur. Korczak nie zamykał się na żadne inspiracje, czerpał z wielu nurtów i tradycji. Odwoływał się również do osiągnięć m.in. Lwa Tołstoja (wolność jako podstawa wychowania, „Swobodne Wychowanie”), Johanna Pestalozziego (idea wychowania opartego na miłości i zrozumieniu dziecka) czy Friedricha Fröbla (idea „kindergarten”). Był zwolennikiem Nowego Wychowania, który opowiadał się za podmiotowym traktowaniem dziecka w nauczaniu i wychowaniu, postulował, by treści i sposoby motywacji do uczenia się były dostosowane do możliwości i cech psychofizycznych dziecka. Ruch ten odrzucał formalizm edukacji i dążył do zmiany organizacji, stylu i metodyki wychowania przedszkolnego i szkoły. Tak Korczak pisał o swoich poszukiwaniach najlepszej drogi wychowania: „Droga, którą wybrałem dążąc do celu, nie jest ani najkrótsza, ani najdogodniejsza, jest jednak najlepsza dla mnie, – bo moja, – bo własna. Znalazłem ją nie bez mozołu, nie bez bólu – i wówczas dopiero, gdy zrozumiałem, że wszystkie przeczytane książki, obce doświadczenia i cudze zdania – kłamały”. Poszukiwania doprowadziły go jednak do koncepcji odważnych, nowatorskich i skutecznych. Dzięki nim wyprzedził swoją epokę, i sfomułował prawdy wychowawcze ponadczasowe i uniwersalne. Źródło: z zasobów Korczakowskiej Szkoły Marzeń

21 ︴ ❯❯❯ ROZDZIAŁ IV ● WIZERUNEK WYCHOWAWCY KORCZAKOWSKIEGO WIZERUNEK WYCHOWAWCY KORCZAKOWSKIEGO KIM JEST SPOLEGLIWY OPIEKUN? Janusz Korczak zredefiniował rolę wychowawcy, akcentując znaczenie relacji, wrażliwości i empatii. Dla doktora więź miedzy wychowawcą i wychowankiem była kluczowa dla sukcesu wychowawczego.

22 ︴ CZĘŚĆ I ● JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA Wychowawca to przede wszystkim dobry opiekun kierujący się pedagogiką serca. W pracy wychowawczej istotna jest prawda, uczciwość wychowawcza i optymizm pedagogiczny. Aby realizować wzór dobrego wychowawcy konieczna jest harmonia działań i idei oraz troska o dobro dziecka.1 1 Joanna Dąbrowska, Korczakowskie postrzeganie dziecka z trudnościami repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/15954/1/J_Dabrowska_Korczakowskie_postrzeganie_dziecka_z_trudnosciami.pdf Korczak poszukiwał skutecznych metod i form pracy wychowawczej. Odkrył i potwierdził, iż kluczem do sukcesu wychowawczego jest relacja partnerska między wychowawcą i wychowankiem. Stworzył wizję prawdziwego wychowawcy, który jest przyjacielem, przewodnikiem i potrafi dotrzeć do dziecka, jest zainteresowany jego sprawami. Uważał, że bycie pedagogiem/wychowawcą to bardzo ważne wyzwanie. W swoich dziełach opisywał różne typy wychowawców. Jedni – tylko na pokaz życzliwi, w istocie wrogowie i krzywdziciele dzieci. Inni to wychowawcy – nadzorcy, którzy uważają, że ich obowiązkiem jest tylko czuwać nad porządkiem. Bywają też wychowawcy „tyrani”, przesadnie czuli na przykład na różnych kwestii. Przeciwstawiał im „wychowawcę spolegliwego”, któremu można ufać i na którym dziecko może polegać, troskliwego i godnego zaufania. Tak definiował jego cechy:  Wspierający, nie narzucający. Korczak uważał, że wychowawca nie powinien zbliżać się do dziecka z zamiarem „ja z ciebie zrobię człowieka”, lecz z badawczym pytaniem „czym być możesz, człowiecze? Nie powinien niczego narzucać, ale wspierać rozwój wychowanka. „Mogę stworzyć tradycje prawdy, ładu, pracowitości, uczciwości, szczerości, ale nie przerobię żadnego z dzieci na inne, niż jest. Mogę budzić to, co drzemie w duszy, nie mogę nic stworzyć” – przestrzegał tych wychowawców, którzy chcieliby tworzyć „nowe charaktery” lub łamać je.  Budujący porozumienie. Za fundamentalną cechę wychowawcy Korczak uważał zdolność do budowania porozumienia z dzieckiem, wczuwania się w jego sytuację i emocje w celu stworzenia partnerskiej relacji. To podejście, ale również zestaw technik, tworzących mosty do porozumienia i wzajemnego zaufania.  Świadomy samego siebie. „Poznaj siebie, zanim zechcesz dzieci poznać. Zdaj sobie sprawę z tego, Źródło: z zasobów Korczakowskiej Szkoły Marzeń

23 ︴ ❯❯❯ ROZDZIAŁ IV ● WIZERUNEK WYCHOWAWCY KORCZAKOWSKIEGO do czego sam jesteś zdolny, zanim dzieciom poczniesz wykreślać zakres ich praw i obowiązków. Ze wszystkich sam jesteś dzieckiem, które musisz poznać, wychować i wykształcić przede wszystkim” – pisał do wychowawców. Wskazywał, że relacja wychowawcza jest dwustronna także w tym wymiarze. Wychowawca i wychowanek uczą się nawzajem siebie oraz – od siebie.  Uważny, empatyczny obserwator. By wszechstronnie poznać dziecko, opiekun powinien być dobrym diagnostą, wczuć się w świat jego uczuć i przeżyć. Tylko wtedy zrozumie jego problemy i rozpozna potrzeby. Korczak namawiał wychowawców, by patrzyli i widzieli, obserwowali i rozumieli najdrobniejsze nawet odruchy i reakcje dzieci, uczyli się odczytywać ich sens. W Domu Sierot prowadził systematyczną dokumentację lekarską i psychorozwojową wychowanków, obserwował procesy snów swoich dzieci, prowadził badania socjometryczne.  Twórczy i poszukujący własnej drogi. Wychowanie to twórczy proces, szukanie przez wychowawcę i podopiecznego własnych form i metod. Korczak zachęcał wychowawców do otwartości, testowania różnych spójnych z jego filozofią podejść, korzystania z dobrych doświadczeń innych, szukania własnej ścieżki.  Wymagający, ale życzliwy i cierpliwy. Autorytetu nie buduje surowość i dyscyplina, kary, zawstydzanie i poniżanie dzieci. Korczak zwalczał „wychowawczą tresurę”, którą widział w placówkach wychowawczych i szkole. Podkreślał, że dziecko ma pełne prawo do otwartego sprzeciwu wobec dorosłych, którzy wykazują przejawy destrukcyjnej i agresywnej dominacji nad nim. Zalecał, by wychowawcy byli wymagający, ale zarazem życzliwi, cierpliwi, tolerancyjni dla niewiedzy i niepowodzeń. To buduje zaufanie i tworzy przestrzeń do rozwoju dziecka.  Dobry organizator wspólnoty. Za ważne u wychowawców uznawał umiejętności organizacyjne, niezbędne zwłaszcza w wychowaniu grupowym. Sam opanował je, prowadząc dużą placówkę wychowawczą. Podkreślał rolę wychowawcy w organizowaniu społeczności instytucji wychowawczej, uczeniu dzieci odpowiedzialności i samorządności, rozwijaniu zdolności do współzarządzania. Podstawą relacji wychowawcy z dzieckiem są dla Korczaka miłość, szacunek i zaufanie do dziecka. Uważał, że jeśli ktoś kto nie ma w sobie takiego nastawienia, i sądzi że dziecko trzeba zmuszać siłą, by stało się przyzwoitym człowiekiem – nie powinien w ogóle być wychowawcą. Zarazem podkreślał, że skutek działań wychowawcy zależy od zaangażowania dzieci. Stawiał wysoko poprzeczkę nie tylko wychowawcom, ale także wychowankom. Oczekiwał, by dzieci wczuwały się w sytuację wychowawcy, pomagały mu, współdziałały z nim, dążyły do rozwoju. Była to naturalna konsekwencja uczynienia z dziecka drugiej, równoprawnej strony procesu wychowania. Korczak przekazywał swoje doświadczenia bycia wychowawcą jako inspirację i drogowskaz dla innych. Bądźcie elastyczni, uważni, doskonalcie się, rozwijajcie swój warsztat – zachęcał Stary Doktor wychowawców. On sam realizował się w praktyce wychowawczej, która dawała mu życiową satysfakcję i poczucie spełnienia. Świadomie podjął decyzję, by nie założyć rodziny i skupić się na wychowaniu podopiecznych. Zachęcał wychowawców do doskonalenia się w wyborze ścieżki zawodowej wychowawcy, widząc w niej spełnienie ideału człowieczeństwa. „Dobry wychowawca, który nie wtłacza a wyzwala, nie ciągnie a wznosi, nie ugniata a kształtuje, nie dyktuje a uczy, nie żąda a zapytuje – przeżyje wraz z dziećmi wiele natchnionych chwil” – pisał. Uważał, że praca z drugim człowiekiem i towarzyszenie mu w drodze rozwoju jest wyjątkowym ludzkim doświadczeniem.

24 ︴ CZĘŚĆ I ● JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA KIERUNEK ZMIAN W EDUKACJI CO PROPONUJE KORCZAK WSPÓŁCZESNEJ SZKOLE? Płynna rzeczywistość, pluralizm aksjologiczny, kultura pośpiechu, ukradziona tożsamość to zjawiska i wyzwania XXI wieku. Edukacja zagubiona i edukacja niedoceniona, dylematy teleologiczne i aksjologiczne stają się problemem społecznym. Czy idee i praktyka korczakowska może być remedium na bolączki edukacji XXI wieku?

25 ︴ ❯❯❯ ROZDZIAŁ V ● KIERUNEK ZMIAN W EDUKACJI Jak w tym szalonym świecie ocalić dziecko i dzieciństwo? Jak wychować szczęśliwego człowieka? Co się zmienia?  Charakter i cele wychowania  Relacje dziecko-dorosły  Chroniczny brak czasu dla dziecka  Powierzchowność więzi między dzieckiem i rodzicem  Stosowanie w wychowaniu presji i manipulacji  Brak rozumienia dziecka  Niepełne poznanie dziecka i jego możliwości  Bagatelizowanie jego przeżyć i emocji  Przerzucanie odpowiedzialności za wychowanie na szkołę  Przeładowane programy szkolne  Chaos ustawicznych zmian edukacyjnych  Autorytaryzm i dogmatyzm w wychowaniu  Niezdrowa rywalizacja między dziećmi  Brak poczucia sensu pracy wśród wychowawców, pedagogów  Zagrożenia związane z rozwojem cyfryzacji  Spadek prawdziwego zainteresowania dzieckiem – ucieczka w świat wirtualny Korczak radziłby zapewne, by zacząć od ucznia i koncentracji na jego drodze do szczęścia. W jego filozofii to jest najważniejsze. Eksperci zajmujący się rozwojem człowieka i edukacją znają dziś dość precyzyjne odpowiedzi na pytanie, jakie umiejętności są najważniejsze w życiu i które z nich powinna kształcić szkoła przyszłości. Nie ma powrotu do szkoły XIX czy XX wieku, bo tego świata już nie ma. Korczak podpowiadałby więc szkołę przyszłości bez zbędnej biurokracji i formalizacji. Taką, w której kluczowy nie jest papier, dzienniki, statystyki i sprawozdania, ale dziecko: jego potrzeby, uczucia, pasje i zainteresowania. Wolałby, by proces wychowania i edukacji skupiał się wokół rozwijania Źródło: z zasobów Korczakowskiej Szkoły Marzeń

26 ︴ CZĘŚĆ I ● JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA indywidualnych zdolności i talentów dziecka oraz potrzebnych mu w życiu umiejętności społecznych. Z pewnością wskazywałby również na olbrzymią rolę nauczyciela i wychowawcy. To oni mogą uczynić ucznia ważnym, więc sami również powinni czuć się ważni. Reforma edukacji powinna obejmować strategicznie zmiany w kształceniu i weryfikacji predyspozycji pedagogów do zawodu, i zwiększać ich prestiż. A także zmienić sposób wynagradzania nauczycieli i zapewnić im m.in. superwizję i wsparcie psychologiczne. Na pewno Stary Doktor poszukiwałby metod pomagających stworzyć spójny „łańcuch edukacji”. Nauczanie i wychowanie zostały dziś rozdzielone, rozerwane. Szkoła straciła spójność, a jej edukacyjny sens się rozmył. Jest przeładowana, ociężała, zmęczona. A przecież nie może być anachroniczna czy nieskuteczna. Powinna przygotowywać młodzież do życia we współczesności i przyszłości. Korczak namawiałby do refleksji, jak to zrobić?. Wkuwanie i przeładowane programy można przecież odchudzić i uelastycznić. Zamiast uczyć pamięciowo – pokazywać, jak i gdzie szukać potrzebnych informacji i weryfikować ich wiarygodność. Nudne i teoretyczne zajęcia można zastąpić bardziej praktyczną edukacją. Wprowadzić zajęcia, które uczą pracy w zespole, współpracy, rozwiązywania problemów, krytycznego myślenia, kreatywności. Widząc obciążenie szkoły, Korczak byłby zapewne za „szkołą bez tornistrów i plagi korepetycji”. Za tym, by rozwijała pasje sportowe, artystyczne czy naukowe, a dzieci – miały czas na zabawę i dzieciństwo. I za tym, by nie było ciągłego oceniania, recenzowania, punktowania oraz równania uczniów do jednej miary. Możemy przypuszczać, że patrząc na dzisiejszy system edukacji Stary Doktor doradzałby skupienie na uczeniu dzieci szacunku dla innych, akceptacji i empatii. Bo przecież podkreślał, że te wartości tworzą ludzi dobrych, mądrych, szczęśliwych i mających poczucie sprawczości, oraz na uczeniu szkolnych wychowanków prawdziwego życia i rozwiązywania problemów, przed którymi staną w przyszłości. Mówiłby więc Korczak o szkole jako „spolegliwym opiekunie”, który umie widzieć świat oczami ucznia i identyfikuje się z nim, a także potrafi nauczyć wychowanka rozpoznawania samego siebie, potrafi zaciekawić, zainspirować. I który wie, jak uczyć nowych umiejętności, niezależnego, krytycznego myślenia i jasnego komunikowania się. Taka właśnie mogłaby być korczakowska odpowiedź na wyzwania dzisiejszej edukacji. Szkoła, która nie uczy „przedmiotów”, a umiejętności potrzebnych jutro. Rozwija samoświadomość, niezależność, wewnętrzne poczucie kontroli, samoakceptację. Szkoła traktowana jako miejsce wychowania do życia, a nie tylko miejsce przekazywania wiedzy. W KORCZAKOWSKICH IDEACH PEDAGOGICZNYCH ZNAJDZIEMY ODPOWIEDŹ NA WSZYSTKIE BOLĄCZKI OBECNEJ EDUKACJI

27 ︴ ❯❯❯ ROZDZIAŁ VI ● FILARY KORCZAKOWSKIEJ SZKOŁY MARZEŃ FILARY KORCZAKOWSKIEJ SZKOŁY MARZEŃ W KIERUNKU SZKOŁY INNOWACYJNEJ Całe wychowanie współczesne pragnie, by dziecko było wygodne, konsekwentnie krok za krokiem dąży, by uśpić, stłumić, zniszczyć wszystko, co jest wolą i wolnością dziecka, hartem jego ducha, siłą jego dążeń i zamierzeń. Grzeczne, posłuszne, dobre, wygodne, a bez myśli o tym, że będzie bezwolne wewnętrznie i niedołężne życiowo. Nie ma zgody na edukację pozbawioną podmiotowości i wartości. Życie wymusza zmiany i kierunek rozwoju polskiej edukacji.

28 ︴ CZĘŚĆ I ● JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA Idee „nowego wychowania” i progresywizmu pedagogicznego są wprowadzane w życie w wielu miejscach na świecie. Skutkuje to powstawaniem szkół alternatywnych, które wdrażają nowe rozwiązania w obszarze nauczania i wychowania traktując oba procesy komplementarnie. Teoretyczny model korczakowskiej szkoły marzeń powstał ponad 10 lat temu i został stworzony przez ekspertów i praktyków Uczelni Korczaka. Uczelnia od ponad 30 lat kształci nauczycieli/pedagogów, pracowników socjalnych, od niedawna też psychologów. Model ten czerpie inspirację z jednej strony z korczakowskiego podejścia do wychowania (podstawa ideowa), z drugiej zaś – z ugruntowanych już doświadczeń i praktyki w prowadzeniu szkół podstawowych (praktyka i doświadczenia). Korczakowskie Szkoły Marzeń funkcjonują w Warszawie, Olsztynie i Katowicach. Sercem modelu jest relacja i wartości, organizatorzy korczakowskiej edukacji wprowadzają w praktykę rozwiązania różnych szkół progresywnych i założenia pedagogiki oraz filozofii Korczaka. Na potrzeby Korczakowskich Szkół Marzeń wypracowano sześć filarów jako inspiracja do zmian w procesie nauczania i wychowania. Źródło: z zasobów Korczakowskiej Szkoły Marzeń wspólnotowość otwarta przestrzeń edukacyjna kręgi zaufania i budowania relacji samorządność uczniowska i odpowiedzialność dialog i partnerstwo w procesie uczenia się i wychowania elastyczne formy działań pedagogicznych

29 ︴ ❯❯❯ Wspólnotowość W Korczakowskich Szkołach Marzeń jesteśmy wspólnotą. Szkołę tworzą uczniowie, nauczyciele, specjaliści, rodzice. Dzieci są wspólnotą w znaczeniu fizycznym, ale też mentalnym, emocjonalnym. Uczą się bycia pomocnym, wrażliwości na potrzeby innego, wspólnie realizują zadania, współdecydują o ważnych sprawach, rozwiązują swoje problemy wspierając się nawzajem. Uczą się porozumiewania bez przemocy i wspólnie ustalają cele. Ważny jest szacunek i podejście godnościowe, akceptacja i bezpieczeństwo. Ważne jest budowanie relacji, więzi i wspierającej atmosfery. Z uczniami potykamy się w kręgach, podczas których tworzymy bezpieczną przestrzeń na wyrażanie siebie. Bliska nam jest wielokulturowość. Tworzymy miejsca nowoczesne i tolerancyjne, akceptujemy odmienność i różnorodność. Uczniów przygotowujemy do prawdziwego życia. Otwarta przestrzeń edukacyjna Uczniowie mają wpływ na organizację i aranżację przestrzeni edukacyjnej, współdecydują o sposobie organizacji zajęć, a ich pomysły są traktowane bardzo poważnie. Wiele zajęć odbywa się w innym niż frontalne ustawienie ławek, często są to zajęcia na dywanie lub w plenerze. W szkole zrezygnowano z dzwonków, a nauczyciel jest współorganizatorem procesu uczenia się. Uczniowie maja swobodę w wybieraniu form aktywności. Plan zajęć jest elastyczny, wykracza poza tradycyjny system klasowo-lekcyjny. Formy zajęć są bardzo różne, obejmują m.in. warsztaty, ćwiczenia, pracę zespołową, aktywności badawcze. Program integruje wiedzę z różnych przedmiotów i jest skupiony na indywidualnym podejściu do ucznia bardziej niż na grupowym przekazie treści w formie wykładu. Otwarta przestrzeń edukacyjna to także zajęcia w terenie, w placówkach edukacyjnych, kulturalnych, miejscach przybliżających uczniom codzienne funkcjonowanie. Szkoły stawiają na aktywność i samodzielność ucznia. W ocenie postępów ucznia stosuje się ocenianie kształtujące. Otwarta przestrzeń edukacyjna sprzyja budowaniu międzyludzkich relacji i więzi, daje możliwość na przełamywanie sztywnych hierarchii. Kręgi zaufania i budowania relacji Szkoły budują więzi i relacje między uczniami i pedagogami. Spotykamy się w „kręgach” – tworzymy bezpieczną przestrzeń wyrażania siebie. Uczniowie uczą się w dialogu m.in. słuchania, nazywania uczuć, formułowania myśli. Podczas porannych „kręgów” dzielą się pomysłami, planują zadania na dzień i tydzień. Pojawiające się problemy są rozwiązywane w duchu „porozumienia bez przemocy”, w dialogu i mediacji. Więzi i zdrowe relacje są budowane także na innych poziomach, pomiędzy grupami oraz pomiędzy szkołą a rodzicami. Rozwijają je takie projekty jak rodzinne pikniki szkolne, spotkania międzypokoleniowe, korczakowskie dni rodziny, „kiermasz u Korczaka”, współpraca międzyszkolna uczniów (w zakresie edukacji, wakacji, wycieczek szkolnych, zielonych szkół, zawodów, turniejów, samorządów i drużyn sportowych) czy relacje międzynarodowe. Dzięki tym ostatnim dzieci poznają kulturę, obyczaje i tradycje innych krajów, realizują wspólne projekty, uczą się języków, tolerancji i otwartości na świat. ROZDZIAŁ VI ● FILARY KORCZAKOWSKIEJ SZKOŁY MARZEŃ

30 ︴ CZĘŚĆ I ● JANUSZ KORCZAK I JEGO KONCEPCJA PEDAGOGICZNA Samorządność uczniowska i odpowiedzialność W Korczakowskich Szkołach Marzeń aktywnie działa samorząd uczniowski. Obowiązujące w nich zasady są ustalane z uczniami. Każda szkoła ma własny samorząd uczniowski, a ich przedstawiciele wchodzą w skład samorządu szkolnego, który zajmuje się bieżącymi sprawami dzieci oraz projektami opierającymi się na współpracy. Uczniowie przeprowadzają wybory, są spotkania z kandydatami. Samorząd uczniowski ustala strategie rozwoju szkoły, decyduje o zakupie książek do biblioteki, podejmuje i realizuje różne projekty między placówkami na różnych polach. Udział w samorządzie kształtuje postawę obywatelską, rozwija odpowiedzialność i uczy współdziałania z innymi. Zawsze razem z dziećmi omawiamy zasady, rozmawiamy o granicach, tworzymy kontrakty indywidualne, grupowe i ogólnoszkolne. Udział w ustalaniu kontraktowych zapisów kształtuje odpowiedzialność i poczucie sprawstwa co do wpływu jednostki na otaczającą rzeczywistość. Umowy obowiązują wszystkich – uczniów i nauczycieli, rodziców, całą społeczność szkolną. Jeśli pojawiają się trudności korzystamy ze ścieżki 5 KROKÓW DO ROZWIĄZANIA. Dialog i partnerstwo w procesie uczenia się i wychowania Dialogowanie jest formą porozumiewania się w relacjach dzieci z rówieśnikami i nauczycielami. Dialog rozwija komunikację i kształtuje postawę otwartości w relacjach z innymi. Dialog to nie tylko rozmowa, ale uważne słuchanie i rozumienie perspektywy dziecka. Partnerstwo polega na wspólnym podejmowaniu decyzji, konsultowaniu spraw i rozwiązań i branie za to odpowiedzialności. W dialogu ważne jest zadawanie pytań otwartych i okazywanie szacunku dla poglądów dziecka. Wartością są negocjacje, ustalanie rozwiązań i znaczeń. Korczak zachęcał do wyjaśnień, tłumaczenia zamiast narzucania własnych decyzji przez wychowawcę/opiekuna. Jednak dialog i partnerstwo wymagają od dorosłych cierpliwości, wiarygodności i otwartości. W relacji partnerskiej wychowawca jest dla dziecka przewodnikiem, mentorem, przyjacielem, a nie dyktatorem. W korczakowskich szkołach zrezygnowaliśmy z systemu nagradzania i karania na rzecz dialogowania. Kluczowy jest dla nas język szacunku i podmiotowe traktowanie człowieka. Elastyczne formy działań pedagogicznych Zadania edukacyjne w Szkole Marzeń uczniowie rozwiązują samodzielnie, przy wsparciu nauczyciela i na podstawie jego instrukcji. Często mają one charakter projektów, grupowych i indywidualnych. Uczniowie realizując projekty sami zdobywają informacje o danym zagadnieniu, i opracowują je w różnej formie – pisemnej, plastycznej, konstrukcyjnej, komputerowej, graficznej itp., prezentując następnie ich wyniki innym uczniom. Projekty mogą być realizowane przez dłuższy czas (nawet semestr) i pozwalają na integrowanie treści z różnych przedmiotów. Praca projektowa wzmacnia pewność siebie, odwagę i samodzielność dzieci, uczy rozwiązywania problemów i oceny sytuacji z różnych perspektyw. Jest również elementem edukacji przez uczenie się na błędach. W szkole korczakowskiej korzystamy z metod nauczania, które bazują na aktywności własnej uczących się, oprócz wspomnianej metody projektu, także z metod aktywizujących i narzędzi/rutyn myślenia krytycznego. Podczas zajęć realizujemy podstawę programową, a nie podręczniki i ćwiczenia. Uczniowie szkół korczakowskich zgłębiają naukę poprzez własną aktywność i zaangażowanie. Aktywność jest po stronie dziecka, a nie nauczyciela. Nauczyciel inspiruje i wspiera uczniów, a nie naucza. Budujemy wewnętrzną motywację ucznia.

Made with FlippingBook

RkJQdWJsaXNoZXIy NjE0MzI=